Şeyh Hasan Köyü Belgesi ve Kara Baba Evladı Şeyh Hasanlılar

Başbakanlık Osmanlı Arşivleri'nde Hicrî 967 / Milâdi 1560 tarihli Malatya Tapu-Tahrir kayıtlarına göre Şeyh Hasanlı Köyü'nde Şeyh Ahmed Tavil'in yani Şeyh Ahmed Dede'nin türbesi olduğu açıkça vurgulanmıştır. Yine belgeye göre Kara Baba lakaplı Seyyîd Şeyh Musa'dan aşağı (soyundan) 127 kişi fitne çıkardıkları ve gayrîmeşru kişileri himaye ettikleri gerekçesi ile muafiyetleri kaldırılıp itirazlarının kabul edilmeyeceği de ifade edilmiştir. Birazdan isimleri aktarılacak bu 127 kişinin başta Tunceli (Dersim), Erzincan, Erzurum, Sivas ve Kahramanmaraş gibi illere dağılan Şeyh Hasanlıların ataları olma olasılığı çok yüksek. Kara Baba ise 14. yüzyılda yaşamış olup Şeyh Ahmed Dede soyuna mensup ilk dönem Şeyh Hasanlıların en büyüklerindendir ve ismi Şeyh Musa'dır. Kerbelâ'dan alınan Nakibu'l Eşraf onaylı seyyidlik şecerelerine göre Kara Baba veya diğer ismi ile Kara Şeyh Musa'nın soyu şu şekildedir:

"es-Seyyîd Kara Baba,
onun babası Seyyîd Davud,
onun babası Seyyîd Mu'mîn
Ve onun babası Seyyîd Ahmed Dede'dir."

Bir başka şecerede ise şu şekildedir:

"Şeyh Musa ki meşhur Kara Baba ve o da soy olarak Şeyh Ahmed Dede'ye mensuptur..." 

Belgenin Transkripti:

Tanrıverdi oğlu Yusuf (ekinlü), Onun kardeşi Emir (bennâk), Onun kardeşi Hıdır/Hızır ( mücerred),

Sadullah oğlu Süleyman (çift-yarım)

İsmail oğlu Hasan (k), Onun oğlu Musa, (m), Onun kardeşi İsa (m), Onun kardeşi Ali (m),

Mahmud oğlu Cihân Şâh (çift-yarım), Onun oğlu Mahmud (m),

Zeynel oğlu Haydar (çift-yarım), Onun kardeşi Veli (k), Onun kardeşi Piri (k), Onun kardeşi Ali (k),

Haydar oğlu Muhammed (çift-yarım), Onun oğlu Ayvaz (k), Onun kardeşi Hüseyin (m),

Mahmud oğlu Muhammed (çift-yarım), Onun kardeşi İsmail (k),

Danîşmend oğlu Abdi (çift-yarım), Onun oğlu Fakih (k), Onun oğlu Yusuf (m),

Hüseyin oğlu Hamza (m),

Tanrıverdi oğlu Muzaffer (k),

Osman oğlu Musa (çift-yarım), Onun oğlu Ali (m),

Veli oğlu İbrahim (çift-yarım),

 

Muhyiddin oğlu Emrullah (çift-yarım), Onun oğlu Hızır (m),

Aşud oğlu Yusuf (çift-yarım), Onun oğlu Hamza (k), Onun kardeşi Emir (m), Onun kardeşi Hüseyin (m),

İsa oğlu İbrahim (m), Onun kardeşi Maksud (k),

 

Garib oğlu Hüseyin (k),

 

Yusuf oğlu Karabay (çift-yarım), Onun oğlu Musa (k), Onun kardeşi Pir Hüseyin (m), Onun kardeşi Mansur (m), Onun kardeşi Abbas (m),

 

Şeyh Yusuf oğlu Mahmud (k), Onun oğlu Vefa (k), Onun oğlu Halil (m),

 

Divane Cafer (kardeşi), Onun oğlu İsmail (k), Onun oğlu Süleyman (m),

 

Habib oğlu Seyyîdî Ali (k), Onun oğlu Divane (m), Onun kardeşi Hasan (m), Onun kardeşi Abbas (m),

 

Habib oğlu Nurdun (k), Onun oğlu Kubad (m),

 

Habib oğlu Teslim (k),

 

Şah Kulu oğlu Hüdaverdi (çift-yarım), Onun kardeşi Tanrıverdi (k), Onun kardeşi Yusuf (m),

 

Gaffar oğlu Hüseyin (k), Onun oğlu İmam Gazi (m), Onun kardeşi Seyyîdî Gazi (m),

İbrahim oğlu Hüseyin Kulî (çift-1), Onun oğlu Pervane (m),

 

Hüseyin Kulî oğlu İbrahim (m),

 

Kürek oğlu Kara Musa (k),

 

Celal oğlu Tanrıverdi (k),

 

Hasan Emuğu (k),

 

Celal oğlu Habil (k),

 

Şeyh Hasan oğlu Şeyh Ahmed (k), Onun oğlu Ali (m),

 

Kürek oğlu Ali (çift-yarım), Onun kardeşi Vefa (çift-yarım), Onun kardeşi İbrahim (çift-yarım), Onun kardeşi Kılbaş (m), Onun kardeşi Çoban (k), Onun oğlu Hüseyin (m),

 

Kürek oğlu Musa (çift-yarım),

 

Ali oğlu Melik Mahmud (çift-yarım), Onun oğlu Abbas (m),

 

Ali Dost oğlu Hıdır/Hızır (k), Onun kardeşi İlyas (k), Onun kardeşi Pir Hüseyin (k), Onun biraderi/kardeşi Muhammed (m), Onun biraderi/kardeşi Hamza (m),

 

Uzun Musa (k),

 

Davud oğlu Hıdır/Hızır (çift-yarım), Onun kardeşi Halil (k),

 

Muhammed oğlu Şeyh Ahmed (çift-yarım), Onun kardeşi Cemal (m),

 

Karaca oğlu Bîcân (k), Onun kardeşi Kemal (k),

 

Süleyman oğlu Gündüz (çift-yarım), Onun oğlu Bektaş (m),

 

Bahrî oğlu Cihân Şâh (k), Onun kardeşi Haydar (m), Onun kardeşi Muhammed (m),

 

Hüseyin oğlu Şeyh Mahmud (m),

 

Bölük Abdal (k), Onun oğlu Pîrdal (çift-1), Onun kardeşi Zeyneddin (k), Onun oğlu Şeyh Musa (m),

 

Yusuf oğlu Hüseyin (k),

 

Hüseyin Kulî oğlu Musa (k), Onun kardeşi Muhammed (m), Onun kardeşi Şâh Hüseyin (m),

 

Halil oğlu Cafer (çift-yarım), Onun kardeşi Yusuf (k), Onun kardeşi Bâlî (m),

 

Kâlender oğlu Hüseyin (k), Onun kardeşi Hasan (k),

 

Hacı Hasan oğlu Bayram (k),

 

Murâd Ali oğlu Şaban (çift-yarım), Onun kardeşi Süleyman (k), Onun kardeşi Kubad (m),

 

Şeyh Ahmed oğlu Hacı Muhammed (k),

 

Halife oğlu Musa (k), Onun kardeşi Hacı Hasan (k), Onun kardeşi Behlûl (m),

 

Şâh Hüseyin oğlu Muhammed (k), Onun kardeşi Haydar (çift-1), Onun biraderi/kardeşi İbrahim (m), Onun biraderi/kardeşi Ahmed (m),

 

Muhammed oğlu Şeyhî (m),

 

Mahmud oğlu Hüseyin (k), Onun kardeşi Şakir (çift-yarım),

 

Mustafa oğlu Hüseyin (çift-yarım), Onun kardeşi İbrahim (k),

 

İbrahim oğlu İsa (k), Ali Bengî onun kardeşi/biraderi (m), Hıdır/Hızır onun kardeşi/biraderi (m),

 

Celal oğlu Uveys (k), Kubad onun kardeşi/biraderi (k),

 

Şeyh Ahmed oğlu Mahmud (m),

 

Kürek oğlu Şakir (m),

 

Seyyîd Bâlî oğlu Teslîm (m),

 

Numân oğlu Hamza (m), Dede onun kardeşi/biraderi (m),

 

Abdal Ali (m),

 

Koca oğlu Ali Kulî (çift-yarım), Hüseyin Ali onun kardeşi/biraderi (m),

 

Ağacık (çift-yarım),

 

Şeyh Hasan oğlu Müsâfîr (çift-1), Pîr Hasan onun kardeşi/biraderi (m),

 

Şeyh Hasan oğlu İbrahim (k), Şeyh Musa onun kardeşi/ biraderi (k), Kasım onun kardeşi/biraderi (m),

 

Şeyh Muhammed oğlu Kürek (k), Yusuf onun kardeşi/biraderi (m),

 

Halife oğlu Şeyh Hasan (ekinlü), Hüseyin onun oğlu (m), Musa onun kardeşi/biraderi (ekinlü), Abbas onun kardeşi/biraderi (k),

 

Mehdî oğlu İbrahim (çift-yarım), Sadaka onun kardeşi/biraderi (k), Hıdır/Hızır onun kardeşi/biraderi (k), Şerafeddîn onun kardeşi/biraderi (çift-yarım),

 

Ali oğlu Sadaka (m), Cafer onun kardeşi/ biraderi (m),

 

Ali oğlu Vefa (m), 

Hacı Mahmud oğlu Şems(eddîn) (k), Kasım onun kardeşi/biraderi (k),

Maksud oğlu Cafer (k), Tanrıverdi onun kardeşi/biraderi (çift-yarım), Zeyne'l Âbidîn onun kardeşi/biraderi (k),

 

Neferan/ Kişiler: 166

Hane: 105

Çift-yarım 18,5 (çift) (37 yarım)

Ekinlü: 3

Bennak: 65

Mücerred: 61

 

Hâsıl-ı kısm-ı min el hums: 5485

Hınta (Buğday) keyl: 300-1.500

Şa’îr (Arpa) keyl: 150-450

Resm-i çift: 925

Resm-i bennâk: 780

Resm-i ekinlü: 54

Resm-i mücerred: 366

Resm-i tapu ve deştbani: 80

Adet-i ağnam: 500

Bâd-ı hevâ ma’a resm-i arusâne: 830

Mezrâ-i Birmelik der nezd-i karye-i m. Tâbi’-i mezbûr hâss-ı şâhî Hâsıl: 300 (akçe)

“Karye-i mezburda Şeyh Ahmed Tavil nam aziz medfun olub ibtida feth-i hakanîde kitâbe olunan vilayet defterinde mezar-ı mezbûreye vakıf yazılmayub ve re‘âyâsından kimesne mu‘af kayd olunmayub. Sonra sâdef-i pîrî vilâyet kitâbet eyledükde vakıf defterinde mezkur köy ile dört pâre mezrâ-yı mezbûreyi vakıf kayd eyleyüb ve yigirmi sekiz nefer kimesne içün mu‘afdır deyü şerh verüb, ammâ mufassal defterinde mezârıyyi kayd itmeyüb, ancak karye-i Şeyh Hasanlu’nun iki başun vakıf yazub ve on üç nefer kimesneyi mu‘af eyleyüb ellerine sûret-i defter vermiş ve dergâh-ı muallâdan vilâyet defteri mucibince deyü otuz bir nefer kimesne mu‘af olmak içün hükm-i şerîf sâdef olumuş. Bâdehâliyyâ nişancı olan Mehmed Beg Efendiyle bu kulları vilâyet-i mezbûreyi kitâbet eyledüklerinde mezkur tâife vakıf defteri sûretin ifnâ idüb, ancak mufassal defter sûretiyle karye-i Şeyh Hasanlu’yu taleb itdüklerinde, ibtidâ defterde timâr olub sonra sâdef-i pîrî vakıf yazduğu vukû‘u üzre der-devlete arz olundukda, hassa-i hümâyûna kayd olunması buyurulub, nihâyet yol üzerinde olub, âyende ve revende’ye hidmet eyledükleri mukâbelede, eski defter mucibince on üç nefer kimse emr-i şerîfle mu‘af yazılmış idi.

Sonra Ahmed Paşa zamânında mezkûrlar Haleb’e gelüb şart ve şekâvet eyledüklerinde, gürûh vakıfları virilmeyüb, ammâ otuz altı nefer kimesne içün sâhih-i mezkur-ı azîzin evlâdındandır deyü nizâ‘ eyledüklerinde ol otuz altı nefer mu‘af olmak içün hükm-i şerîf verilmiş. Hâliyâ teftîş olundukda Kara Baba’dan aşağı yazılan yüz yirmi yedi nefer kimesne cümlesi hukuk ve rüsûm virmeyüb ve sâbıkan ol dört mezrâyı köy yeridür deyü ifnâ edüb, ancak köyü taleb idüb virilmeyüb, hass olacak ellerinde olan eski vakıf defteri mucibince ‘inâyet olunan hükm-i şerîfi ibraz idüb, ol dört mezrâ has oldı deyü hilâf-ı defter-i hakânî anları tasrîf idüb ve köyün olanca yerin dahi ol mezralar yeridür deyü nizâ‘ eyleyüb, zikrolunan yüz yirmi yedi nefer kimesne mu‘af olmağa müstehak-ı sülehâdan olmak değül, dâimâ fitne ve fesâddan hâlî olmayub ve harâmzâdeleri himâyet eyleyüb ehl-i ‘örf eline virmedükleri bâ‘isden, mezrâlar emr-i sâbık mucibince karye-i mezbûr ile hass-ı hümâyûna kayd olunub ve mu‘âfiyyetleri ahvâli yazulmayub, mezkûr konuldu. Beher hâl der-devlete varub şikâyet itmeleri mu‘ârızdır; her nice fermân olunub emr-i şerîf ‘inâyet olunursa mucibiyile ‘amel olına." [Defter-i Mufassal Livâ-i Malatya, TTGKK.TTd.136, Muşar 58/B, BOA]

Günümüz Türkçesiyle:

Nüfus ve Tarımsal/Vergisel Durum:

• Nüfus (Nefer): 166 kişi

• Hane sayısı: 105

• Çift-yarım çift: 18,5 (tam çiftlik) = 37 yarım çift

• Ekinlü (ekili arazisi olan): 3

• Bennâk (küçük arazi sahibi): 65

• Mücerred (bekâr, vergilendirilen): 61

Vergi Kalemleri ve Hasılat:

• Beşli (hums) kısmından elde edilen toplam gelir: 5485 akçe

• Buğday (hınta): 300–1500 kile

• Arpa (şa’îr): 150–450 kile

• Çift resmi: 925 akçe

• Bennâk resmi: 780 akçe

• Ekinlü resmi: 54 akçe

• Mücerred resmi: 366 akçe

• Tapu ve deştbânî resmi: 80 akçe

• Koyun sayısı (adet-i ağnâm): 500

• Bâd-ı hevâ ve arusâne resmi birlikte: 830 akçe

Mezraa Kaydı:

• Birmelik Mezrası – ilgili köy civarında olup Hassa-i Şahî’ye (Padişahın özel mülkü) tâbidir; hasılatı: 300 akçe

---

Vakıf ve Muafiyet:

"Söz konusu köyde (karyede) “Şeyh Ahmed Tavil” isminde bir aziz zatın medfun olduğu (defnedildiği) ve ilk olarak fetih döneminde yazılan vilayet defterlerinde bu zatın mezarına vakıf kaydının yapılmadığı ve köy halkından hiçbir kimsenin de muafiyetli (vergiden muaf) olarak yazılmadığı beyan edilmiştir.

Daha sonra, vilayet kâtipliği görevini üstlenen Sadıf-ı Pîrî adlı kişi, vakıf defterinde hem bu köyü hem de ona ait dört mezrayı vakıf olarak kaydetmiş ve 28 kişinin muaf olduğunu yazarak şerh düşmüştür. Ancak detaylı (müfessel) defterde bu mezarın kaydı yer almamış; sadece Şeyh Hasanlu Köyü’nün iki bölümü vakıf olarak yazılmış ve 13 kişi muaf olarak gösterilmiştir. Bu kişilere defterin sureti de verilmiş ve dergâh-ı muallâdan gelen emir üzerine vilayet defterine uygun şekilde 31 kişi için şer‘î hükümle muafiyet kararı verilmiştir.

Daha sonra nişancı Mehmed Bey Efendi ve onunla birlikte olan görevliler bu vilayeti yazdıklarında, söz konusu grubun ellerindeki vakıf defteri suretini iptal etmişler; sadece detaylı deftere göre Şeyh Hasanlu köyünü talep etmişlerdir. Ancak ilk kayıtlarda bu yerin tımar olarak yazıldığı ve sonradan Sadıf-ı Pîrî tarafından vakıf yapıldığı durumu dergâha arz edilmiştir. Bunun neticesinde, köyün padişah hasları (hassa-i hümâyûn) arasında yer alması emredilmiştir. Zira bu köy, yol üzerinde bulunup gelen geçenlere hizmette bulunmaları gerekmiştir. Önceki deftere uygun olarak 13 kişi şer‘î emirle muaf yazılmıştır.

Daha sonra, Ahmed Paşa zamanında söz konusu kişiler Halep’e gelerek birtakım iddialarda bulunmuş, ancak bu grubun vakıfları verilmemiştir. Yalnızca 36 kişi hakkında “mezkûr azizin evlâdındandır” denilerek nizâ çıkmıştır ve bunlar için muafiyet hükmü verilmiştir. Günümüzde yapılan teftişte, “Kara Baba”dan itibaren aşağıda yazılı olan 127 kişi hiçbir vergi ya da resim ödememekte olup, önceden dört mezranın köye ait olduğu bahanesiyle bu kişilerin muaf tutulması talep edilmiştir. Ancak bu talepler kabul edilmemiş, yalnızca köy kısmı talep edilmiş fakat verilmemiştir. Ellerindeki eski vakıf defteri suretiyle daha önce verilen hüküm sunulmuş, dört mezra “has” olarak kaydedilmiştir. Bu, defter-i hümâyûn (padişah defteri) hükümlerine aykırı bir şekilde tasarruf edilmiştir.

Köyün tüm arazisinin bu mezraların yeri olduğu iddiasıyla dava açmışlardır. Ancak bahsi geçen 127 kişi, salihlerden olmayıp muaf tutulmaya layık değildir. Zira sürekli fitne ve fesat çıkarmış, gayrimeşru kişileri himaye etmiş ve örfi idareye teslim etmemişlerdir. Bu sebeple söz konusu mezralar, daha önceki emir uyarınca Şeyh Hasanlu Köyü ile birlikte Hassa-i Hümâyûn’a kaydedilmiş; muafiyet durumlarına dair bir bilgi yazılmamış ve bu şekilde kayda geçirilmiştir. Her durumda, devlet merkezine varıp şikâyet etmeleri ihtimaline karşı, nasıl bir ferman çıkarsa ve şer‘î emir verilirse, o doğrultuda işlem yapılması gerekmektedir."

 

Kaynak: Belgeye ulaşmamızda yardım eden yeminli tercüman Şeyh Hasanlı Sefer hocamıza teşekkür ederiz.

 

Yazan ve düzenleyen: Muhammed Can Delice (Şeyh Hasanlı)